Pracodawca ma obowiązek podpisać umowę o pracę z pracownikiem przed rozpoczęciem pierwszej dniówki. Jeżeli tego nie robi — łamie prawo. Złamaniem prawa jest także praca bez jakiejkolwiek umowy — w takiej sytuacji wynagrodzenie pracownika jest nieopodatkowane i nieoskładkowane. Dlaczego więc praca na czarno ciągle dla wielu pozostaje codziennością? Dowiedz się tego z poniższego artykułu!
Praca na czarno to praca bez umowy. Mowa tutaj o jakimkolwiek wykonywaniu zadań na rzecz pracodawcy bez jakiegokolwiek zabezpieczenia w postaci zgodnego oświadczenia obu stron — czyli np. umowy o pracę, o dzieło czy umowy zlecenie.
Inaczej mówi się, że jest to praca na szaro lub w szarej strefie. Możesz spotkać się także z określeniem na gębę, ponieważ wszystkie ustalenia dotyczące wykonywanej pracy są ustalane ustnie.
Niestety praca bez umowy to ciągle istotny problem. To bardzo ciężki temat — bowiem, w zdecydowanej większości przypadków brak umowy nie jest wyborem pracownika, a decyzją nieuczciwego pracodawcy.
Chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat? Przeczytaj ten artykuł, aby dowiedzieć się:
- na czym polega praca na czarno;
- jakie są konsekwencje pracy bez umowy dla pracodawcy i pracownika;
- w jaki sposób zgłosić pracę na czarno.
Praca na czarno rzadko kiedy jest decyzją pracownika. Jest to związane z faktem, że pracownik z pracy na czarno może otrzymać następujące korzyści:
- zdobycie doświadczenia (szczególnie w przypadku pierwszych prac po ukończeniu szkoły);
- zdobycie pieniędzy (nieobniżonych o zaliczki na podatek dochodowy) — w tym możliwość dorobienia sobie do pensji.
I to w zasadzie tyle…
Natomiast pracodawca ma z tego powodu znacznie więcej pozornych korzyści:
- nie opłaca składek ZUS za pracownika, a więc sporo oszczędza;
- nie bierze odpowiedzialności za pracownika;
- nie ma konieczności przestrzegania przepisów prawa pracy;
- nie musi zdobywać dodatkowych zezwoleń w przypadku zatrudniania pracowników zza granicy.
Czy oznacza to, że pracę na czarno można komuś polecić? Absolutnie nie — to po prostu nielegalne.
Praca bez umowy jest nielegalna. Jednak z czym to się wiąże?
Warto tutaj od razu zaznaczyć, że to nie pracownik jest odpowiedzialny za pracę bez umowy. Zgodnie z prawem winny jest przede wszystkim pracodawca.
Co grozi pracownikowi?
Mówi się o tym, że pracownik nie ponosi prawnych konsekwencji pracy na czarno, jednak nie do końca tak jest. W przypadku pracy bez umowy przy jednoczesnym utrzymywaniu statusu bezrobotnego możesz liczyć się z koniecznością zapłaty kary grzywny.
Pamiętaj o tym, że bezrobotny, który podejmuje zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub zakłada działalność gospodarczą, podlega karze grzywny, która może wynosić od 500 do 5000 zł.
Poza tym pracując w ten sposób utracisz status osoby bezrobotnej, a także ewentualny zasiłek dla bezrobotnych.
Nie jest również lekko, gdy przyjrzysz się kwestiom związanym z podatkiem dochodowym. Pracując na czarno, pracodawca nie odprowadza za Ciebie zaliczek na PIT. W związku z tym — aby pozostać w zgodzie z obowiązującym prawem — powinnaś lub powinieneś samodzielnie odprowadzić takie zaliczki podczas wypełniania zeznania rocznego PIT.
Pracownik w szarej strefie traci dwa razy. Nie dość, że jest nielegalnie zatrudniony, to jeszcze od kwoty, którą otrzymuje na rękę, musi odprowadzić podatek. W przeciwnym wypadku — jeśli sprawa wyjdzie na jaw — pracownik będzie zobowiązany do zapłaty podatku od dochodów nieujawnionych, który wynosi nawet 75%…
Przyznasz, że nie brzmi to dobrze, prawda?
Co grozi pracodawcy?
Jeszcze gorzej wygląda sytuacja pracodawcy. Zatrudnianie pracownika na czarno wiąże się dla niego ze sporym ryzykiem.
Konsekwencje są wielorakie i wiążą się z rozmaitymi karami i grzywnami ze strony:
- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych — za nieodprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne za pracownika;
- urzędu skarbowego — za nieodprowadzanie zaliczek na podatek dochodowy za pracownika;
- inspekcji pracy — za brak zawarcia umowy w formie pisemnej.
Pracodawca wpada w kłopoty podczas inspekcji z PIP czyli Państwowej Inspekcji Pracy. Tego typu kontrole mogą być przeprowadzone wyrywkowo lub w związku ze zgłoszeniem (np. przez pracownika).
Podczas kontroli inspektor pracy:
- może nałożyć mandat karny w wysokości do 2 tysięcy złotych — w przypadku pierwszego przewinienia;
- może nałożyć mandat karny w wysokości do 5 tysięcy złotych — w przypadku kolejnego przewinienia;
- może skierować sprawę do sądu za naruszenie praw pracowniczych. Sąd może zarządzić karę grzywny w wysokości do nawet 30 tysięcy złotych;
- może skierować sprawę do sądu za naruszenie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Sąd może zarządzić karę grzywnę w wysokości od 3 do 5 tysięcy złotych;
- informuje ZUS, który może ukarać pracodawcę grzywną w wysokości do 5 tysięcy złotych;
- musi poinformować urząd skarbowy, który z kolei może nałożyć karę finansową za wykroczenie (wysokość od 260 zł do 52 tysięcy złotych — stan na 2020 r.) lub przestępstwo skarbowe (od ok. 900 zł do nawet 25 milionów złotych — stan na 2020 r.)
- może poinformować także inne służby w przypadku naruszenia odrębnych przepisów — np. straż graniczną lub policję.
Jak widzisz — konsekwencje dla pracodawcy mogą być bardzo surowe. Niestety nawet takie sankcje nie odstraszają pracodawców od zatrudniania w ten sposób. Zgodnie z danymi GUS w 2017 r. ok. 880 tys. osób przynajmniej raz pracowało na czarno. Co więcej — dla połowy takich osób praca na czarno jest jedyną formą zatrudnienia.
Pracujesz na czarno — nie z własnej woli — a Twój pracodawca w dalszym ciągu nie chce słyszeć o podpisywaniu umowy?
To niestety zdarza się często. Co w takiej sytuacji?
Musisz wziąć sprawę w swoje ręce i zgłosić sprawę do PIP — czyli Państwowej Inspekcji Pracy. Inspekcja pracy nie tylko wymierzy wspomniane wcześniej kary i powiadomi inne instytucje — inspektor może wnieść w Twoim imieniu skargę do sądu pracy w celu ustalenia istnienia stosunku pracy. Pozwoli to na ubieganie się o uregulowanie opłat na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy (wraz z odsetkami).
Jak udowodnić pracę na czarno?
Jeżeli jesteś zatrudniona lub zatrudniony do pracy na czarno to nie spodziewaj się uczciwości po swoim nowym pracodawcy. W końcu łamie on prawo dotyczące podatków, ubezpieczeń społecznych oraz pracy. Może więc być nieuczciwy także w innych kwestiach…
W związku z tym może się okazać, że mimo przepracowania przez Ciebie miesiąca w danej firmie, nie otrzymasz za to wynagrodzenia.
Nie masz umowy, nie masz pensji…
Czy jest jakiś sposób na taki czarny scenariusz? Okazuje się, że TAK.
Możesz rozpocząć od próby polubownego rozwiązania sprawy — złożyć wezwanie o wypłatę zaległego wynagrodzenia. Jeżeli to nie poskutkuje — zgłoś skargę do PIP i skieruj sprawę do sądu pracy.
Pamiętaj jednak, że w takim wypadku udowodnienie stosunku pracy będzie zależało od zgromadzonego materiału dowodowego. W związku z tym zbierz wszelkiego rodzaju:
- e-maile;
- zdjęcia lub filmy z pracy;
- kontakty do współpracowników (w celu złożenia zeznań).
Pamiętaj o tym, że praca w szarej strefie może odnosić się także do rozmaitych wariacji dotyczących niedopełnienia obowiązków pracodawców wobec ZUS i urzędów skarbowych.
Często zdarza się, że pracodawca obniża wynagrodzenie pracownika na oficjalnych dokumentach rozliczeniowych, a resztę wynagrodzenia wypłaca “pod stołem”.
To też forma pracy na czarno. W końcu także w tym wypadku część wykonywanych przez Ciebie obowiązków jest nieoskładkowanych i nieopodatkowanych.
Wiesz już o tym, że praca na czarno jest nielegalna i wiąże się z licznymi nieprzyjemnymi konsekwencjami.
Pozostaje jednak pytanie: czy o pracy bez umowy nie należy wspomnieć w CV?
- Z jednej strony — robisz coś nielegalnego, w związku z tym nie chcesz dzielić się tym z nowym pracodawcą.
- Z drugiej strony — nawet pracując na czarno możesz zdobyć sporo doświadczenia i umiejętności potrzebnych w nowym miejscu pracy.
W związku z tym — moim zdaniem — zdecydowanie napisz o pracy na czarno w swoim CV.
Pamiętaj o tym, że w życiorysie nie musisz zagłębiać się w szczegóły dotyczące form zatrudnienia. Spokojnie możesz tam wpisywać informacje o praktykach, stażach, wolontariacie, umowach o dzieło i zlecenia — czy właśnie pracy na czarno — tak długo, jak faktycznie ma to wpływ na Twój profil kandydata.
Pamiętaj jednak, że jeżeli ktoś zapyta Cię o formę zatrudnienia, to nie przeinaczaj faktów. Po prostu przyznaj się, że np. sytuacja zmusiła Cię do podjęcia pracy bez umowy. Każde kłamstwo wyjdzie na jaw w momencie, w którym będziesz musiała lub musiał dostarczyć do pracy np. świadectwo pracy, które jest potrzebne do wyliczenia stażu pracy.
Czy masz jeszcze jakieś pytania dotyczące pracy na czarno? Przygotowałam dla Ciebie krótkie podsumowanie dotyczące zagadnienia pracy bez umowy. Przejdźmy do sekcji Najczęściej Zadawanych Pytań.
📌 Jak udowodnić pracę na czarno?
Pracę na czarno możesz udowodnić gromadząc e-maile, zdjęcia, filmy z pracy. Bardzo pomocne są także zeznania współpracowników.
📌 Gdzie zgłosić pracę na czarno?
Pracę na czarno należy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy. Instytucja ta może także pomóc w przygotowaniu pozwu do sądu pracy.
📌 Co to praca na czarno?
To wykonywanie zadań na rzecz pracodawcy bez podpisanej umowy. W konsekwencji pracodawca nie zgłasza pracownika do ubezpieczeń społecznych oraz nie odprowadza podatku od wypłacanego wynagrodzenia.
📌 Jak odzyskać wynagrodzenie pracując na czarno?
Jeżeli pracujesz na czarno, a pracodawca nie wypłacił Ci wynagrodzenia, możesz odzyskać pieniądze wyłącznie na drodze sądowej. Jeżeli pracodawca nie ustosunkuje się do Twojego wezwana o wypłatę zaległego wynagrodzenia, zgłoś sprawę do PIP oraz złóż pozew do sądu pracy.
📌 Co grozi pracownikowi pracującemu na czarno?
Pracownik pracujący na czarno może narazić się na karę grzywny, jeżeli w tym samym czasie ma on status osoby bezrobotnej i nie powiadomi o tym fakcie urzędu pracy (ma na to 7 dni). Poza tym, pracownik naraża się na konsekwencje związane z nieujawnieniem dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem od osób fizycznych PIT — dochody nieujawnione są objęte 75% stawką podatku.
📌 Jak napisać w CV praca na czarno?
W CV należy napisać o pracy na czarno — o ile faktycznie mówi ona coś na temat Twojego profilu kandydata. Nie zaznaczaj jednak, że była to praca bez umowy — na etapie rekrutacji nie powinno to interesować rekrutera.
Nie można negatywnie oceniać pracownika, który decyduje się na przejście do szarej strefy. Przeważnie jest to spowodowane jego trudną sytuacją życiową, ekonomiczną czy rodzinną.
Natomiast pracodawcy, który decyduje się zatrudniać pracowników na czarno, nie można ocenić pozytywnie. Oszukuje na podatkach, nie przestrzega praw pracowników i przyczynia się do utrwalania szkodliwych wzorców.
Nadmierny fiskalizm i biurokratyzacja to główne przyczyny, które sprawiają, że praca bez umowy w ogóle jest brana przez kogokolwiek pod uwagę. Nie oznacza to jednak, że możesz walczyć z systemem pracując na czarno — nie tędy droga.
Początki kariery są bardzo trudne, w związku z tym studenci i absolwenci niekiedy decydują się na pracę bez umowy. Także w trakcie dalszych etapów kariery mogą pojawić się trudne sytuacje, które sprawiają, że ktoś decyduje się na pracę na czarno. Możesz to wykorzystać jako wyskok do dalszych etapów kariery — jednak nigdy nie należy zatrzymywać się na dłużej w takiej niedobrej sytuacji. Jej konsekwencje mogą być naprawdę uciążliwe.
Gratulacje! Dotarłeś do końca!
To nie powód, aby się rozstawać. Pamiętaj, że w każdej chwili możesz skorzystać z naszego Kreatora CV, za pomocą którego przygotujesz perfekcyjne CV!
