Gdy mowa o „wolnych zawodach” bardzo często pojawiają się pewne niedomówienia. To prawda — potoczne rozumienie tego pojęcia nie zawsze pozwala na precyzyjne określenie, czym charakteryzuje się wolny zawód. Z przyjemnością nieco rozjaśnię Ci tę skomplikowaną tematykę posługując się praktycznymi przykładami 😄
Wolny zawód… gdy to słyszysz, pewnie przed oczami masz usatysfakcjonowanego, uśmiechniętego profesjonalistę, który nie ma szefa, stresów i ma idealny work-life balance. W końcu wolność kojarzy się dość jednoznacznie.
Ale nie tak szybko!
W Polsce wolny zawód to pojęcie bardzo niejednoznaczne. Jego powszechne rozumienie, połączone z licznymi próbami “definiowania” przez odmienne instytucje i organizacje, skutkuje tym, że w temacie można się pogubić.
Okazuje się, że wolny zawód wcale NIE musi oznaczać tego, co by Ci się mogło wydawać.
Chętnie spróbuję przejść z Tobą przez ten niełatwy temat, aby przedstawić Ci na czym polega funkcjonowanie wolnego zawodu w Polsce.
Na pewno nurtuje Cię wiele pytań, takich jak np.:
- czy do uprawiania wolnego zawodu potrzebna jest firma?
- co trzeba zrobić, aby móc wykonywać wolny zawód?
- czy wolny zawód i freelancer to to samo?
W tym artykule postaram się rozwiać wszystkie Twoje wątpliwości.
Możemy zaczynać? No to lecimy!
Na pewno w trakcie swojej kariery wielokrotnie obiło Ci się o uszy określenie “wolny zawód”. Muszę Cię jednak zaskoczyć… to pojęcie wcale nie ma ujednoliconej definicji.
W zależności od tego, w jakich okolicznościach je używasz, może ono odnosić się do nieco odmiennych profesji.
W najprostszych słowach, wolny zawód to określenie stosowane do pewnych zajęć, które wykraczają poza standardowy stosunek pracy. Może być to np.
- lekarz,
- architekt,
- fizjoterapeuta.
Widzisz, że chodzi tutaj o osoby, które mają specjalistyczne wykształcenie, umożliwiające wykonywanie określonych zadań. Nie ma możliwości, by ktoś nagle zaczął projektować budynki czy leczyć ludzi bez odpowiedniej edukacji.
Poza tym trzeba zauważyć, że w wolnym zawodzie chodzi w dużej mierze o wykonywanie rzeczy na własny rachunek — najczęściej z indywidualnie prowadzoną zarejestrowaną działalnością. Stąd też tak duża popularność prywatnej praktyki medycznej, czy rehabilitacji fizjoterapeutycznej bezpośrednio u pacjenta.
Ale zaraz, zaraz… Przecież lekarze i architekci także bywają zatrudniani na umowę o pracę.
No właśnie… Już widzisz, że nie będzie łatwo z określeniem definicji tego określenia. 😄
Prawda jest taka, że w momencie, w którym próbujesz zdefiniować wolny zawód, odpowiednia treść od razu wyślizguje Ci się z rąk. W związku z tym spróbujmy skorzystać z rozwiązań wykorzystywanych w pewnych prawnych sytuacjach.
Kodeks Spółek Handlowych to jeden z niewielu aktów prawnych, który próbuje ująć wolny zawód w pewnych ramach. Niestety nie uświadczysz w nim definicji tego pojęcia. Musisz zadowolić się wyłącznie wyliczeniem takich zawodów.
Dlaczego w ogóle pojawiła się taka lista?
Jest to związane z faktem, że tylko przedstawiciele wolnych zawodów mają możliwość zakładania spółek partnerskich. W związku z tym trzeba było te profesje wymienić… 😄
Zgodnie z Kodeksem Spółek Handlowych za wolne zawody uznaje się:
- adwokata,
- aptekarza,
- architekta,
- inżyniera budownictwa,
- biegłego rewidenta,
- brokera ubezpieczeniowego,
- doradcę podatkowego,
- maklera papierów wartościowych,
- doradcę inwestycyjnego,
- księgowego,
- lekarza,
- lekarza dentystę,
- lekarza weterynarii,
- notariusza,
- pielęgniarkę,
- położną,
- fizjoterapeutę,
- radcę prawnego,
- rzecznika patentowego,
- rzeczoznawcę majątkowego
- oraz tłumacza przysięgłego.
Czy taka lista sprawia, że już wiesz wszystko na temat wolnych zawodów? Obawiam się, że jednak nie…
Wciąż nie wiadomo które cechy sprawiają, że można o danym zawodzie mówić jako o wolnym.
Szukajmy dalej! 😄
Kodeks Spółek Handlowych to nie jedyne miejsce, w którym możesz poszukiwać zrozumienia “wolnych zawodów”. Próbę określenia wolnego zawodu znajdziesz też w Ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.
Przeczytasz tam, że wolny zawód to pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywana osobiście przez:
- lekarzy,
- lekarzy stomatologów,
- lekarzy weterynarii,
- techników dentystycznych,
- felczerów,
- położne,
- pielęgniarki,
- tłumaczy
- oraz nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny.
Jednak bardzo ważne jest to co możemy przeczytać dalej:
jeśli działalność ta nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej albo na rzecz osób fizycznych dla potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu.
Czyli nacisk położony jest na to, że niemożliwe jest wykonywanie wolnego zawodu
w ramach:
na rzecz:
- firm,
- organizacji,
- przedsiębiorstw.
Czy teraz masz jasność? 😄
Wciąż pozostaje tutaj sporo niedomówień. Możesz jeszcze spróbować oprzeć się na tym, co mówi na ten temat Trybunał Konstytucyjny.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 1999 r. odnosi się do prawnego uregulowania wolnego zawodu. Można z niego wyczytać, że:
- wykonywanie wolnego zawodu jest warunkowane talentem i kwalifikacjami;
- wolny zawód ma NIE mieć podporządkowania charakterystycznego dla świadczenia pracy;
- istotne są regulacje dotyczące szeregu kwestii związanych z wykonywaniem wolnego zawodu — a tego typu ramy i regulacje nie ograniczają wolności zawodu.
Przyznasz, że już zrobiło się nieco jaśniej?
To jednak nie koniec. 😄
Kolejny problem związany z definiowaniem wolnego zawodu odnosi się do zaufania publicznego.
W Konstytucji RP znajduje się zapis o zawodach zaufania publicznego. Art. 17 pkt 1 brzmi następująco:
W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Jednak, czy można zawód zaufania publicznego utożsamiać z wolnymi zawodami?
Zawód zaufania publicznego to nieco węższe pojęcie. Ich cechą charakterystyczną jest to, że tego typu profesje zrzeszają się w samorządy zawodów zaufania publicznego.
W związku z tym będą to:
- adwokaci,
- aptekarze,
- architekci,
- biegli rewidenci,
- doradcy podatkowi,
- diagności laboratoryjni,
- fizjoterapeuci,
- inżynierowie budownictwa,
- komornicy,
- kuratorzy sądowi,
- lekarze i lekarze dentyści,
- lekarze weterynarii,
- notariusze,
- pielęgniarki i położne,
- psycholodzy,
- radcowie prawni,
- rzecznicy patentowi,
- syndycy.
Widzisz, że to katalog zamknięty.
Z kolei NIE każdy wolny zawód — z wymienionych wcześniej list — zrzesza się w formie samorządu.
W związku z tym należy zdecydowanie mieć na uwadze rozróżnienie tych dwóch zawodów.
Jeżeli założymy, że jedną z kluczowych cech wolnego zawodu jest wykonywanie zawodu osobiście, to tutaj też pojawią się pewne problemy.
Wspominałam już wcześniej o wątpliwościach dotyczących pracy lekarza na etacie. Czy lekarz w przychodni przestaje być przedstawicielem wolnego zawodu? Wydaje się, że tak — przynajmniej dopóty, dopóki pracuje zatrudniony na etacie, a nie we własnym gabinecie.
To istotne dylematy natury prawnej — pozostawmy je do rozstrzygnięcie ustawodawcy. 😄
My skupmy się na tym — w jaki sposób można wykonywać wolne zawody.
Okazuje się, że jest to przede wszystkim własna działalność gospodarcza.
A co z umowami cywilnoprawnymi?
Otóż zgodnie z wieloma interpretacjami wykonywanie zadań na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia NIE jest wykonywaniem wolnego zawodu.
Osoba wykonująca wolny zawód w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, podlega pod obowiązek ubezpieczeń społecznych — tak samo jak każda inna jednoosobowa firma.
Problem narodził się wraz z pojawieniem się Małego ZUSu i możliwości korzystania z preferencyjnych składek. W ustawie pojawił się zapis mówiący o tym, że osoby wykonujące wolny zawód nie mają prawa korzystać ze składek.
Praktyka pokazuje jednak, że w większości przypadków działalność wolnego zawodu — np. tłumacza — nie jest przeszkodą do skorzystania z takich preferencyjnych składek.
Niestety wiele zależy tutaj od interpretacji ZUSu.
Czy udało mi się rozjaśnić Ci trochę ten temat? To jeszcze nie koniec.
Czytaj dalej — zaraz dojdziemy do pewnych ustaleń. 😄
Wydaje mi się, że porównanie wolnego zawodu z freelancerem pozwoli na wypracowanie pewnych ustaleń. Praktyka pokazuje bowiem, że istnieją znaczne różnice pomiędzy tymi dwoma pojęciami.
Wiesz już, jakie zawody najczęściej określane są jak wolne. Możemy więc pokusić o znalezienie pewnych cech wspólnych — nie do końca precyzyjnych, ale przynajmniej ułatwiających zrozumienie rzeczywistości.
Wolny zawód:
- wymaga specjalistycznego wykształcenia;
- często ma szczególny status prawny;
- cechuje się znaczną samodzielnością;
- wyróżnia się pewnymi zasadami charakterystycznymi dla danego zawodu — pewnego rodzaju misją;
- charakteryzuje się znaczną odpowiedzialnością wykonującego — nacisk stawiany jest na moralność, etykę i zaufanie;
- ma nieoczywistą formę wynagrodzenia;
- pomiędzy wykonawcą a odbiorcą pojawia się specyficzna więź — odmienna od relacji np. sprzedający-klient.
A teraz pomyśl o osławionych wolnych strzelcach.
Tak naprawdę rzadko które z tych cech można przyłożyć do kategorii freelancera.
Zauważ, że:
- freelancer nie potrzebuje wykształcenia, liczą się przede wszystkim umiejętności;
- wolny strzelec może wykonywać swoje zadania w ramach umowy o dzieło, umowy zlecenia, w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej, czy nawet w niepełnym wymiarze godzin w ramach umowy o pracę;
- freelancer może być samodzielny, jednak i tak zawsze ostateczna decyzja jest po stronie płacącego 😄
- nie ma etosu pracy social media managera, grafika czy programisty — żaden z tych zawodów nie wypracował sobie jeszcze swojej własnej przysięgi Hipokratesa;
- odpowiedzialność wykonawcy jest każdorazowo określana w ramach danej umowy;
- wynagrodzenie to po prostu zapłata za wykonaną usługę;
- może dowolnie kształtować swoje relacje z zamawiającym — wszystko zależy od konkretnego zlecenia.
Wychodzi na to, że wolny strzelec i wolny zawód to pojęcia, które mają się nijak do siebie — choć potoczne rozumienie często sugeruje istnienie pewnych związków.
Jedyne co je łączy to fakt, że działalność jest wykonywana osobiście — jednak, nawet tutaj jest ona odmiennie rozumiana. 😄
Przejdźmy teraz do Najczęściej Zadawanych Pytań, które pozwolą Ci usystematyzować wiedzę dotyczącą wolnych zawodów.
📌 Co to jest wolny zawód?
Wolny zawód to pojęcie odnoszące się do zawodów, w których istnieje wymóg pewnego specjalistycznego wykształcenia, specyficznej etyki zawodowej oraz niezależności i odpowiedzialności. Najczęściej wolnym zawodem określa się np. lekarza, adwokata czy architekta.
📌 Kto może wykonywać wolny zawód?
Aby wykonywać wolny zawód konieczne jest uzyskanie specjalistycznego wykształcenia. Oprócz tego w zdecydowanej większości przypadków konieczne jest zarejestrowanie pozarolniczej działalności gospodarczej.
📌 Jaka forma opodatkowania przy wolnym zawodzie?
W zależności od konkretnego zawodu, mogą to być: opodatkowanie na zasadach ogólnych, karta podatkowa lub ryczałt.
📌 Jakie są wolne zawody?
Najczęściej wymieniane wolne zawody to m.in.: adwokat, architekt, doradca podatkowy, księgowy, lekarz, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzeczoznawca majątkowy czy tłumacz przysięgły.
Czy wiesz już czym jest wolny zawód?
Zauważ, że to pojęcie, które naprawdę ciężko zdefiniować w oparciu o istniejące rozwiązania prawne. Najbliżej prawdy lokuje się potoczne rozumienie tego terminu — mówiące o lekarzach, architektach, farmaceutach czy adwokatach wykonujących wolne zawody.
Jednocześnie miej na uwadze, że lista ta może się cały czas rozszerzać — w zależności od np. pojawiania się samorządów zawodowych w danej branży czy też konieczności zdobywania specjalistycznego wykształcenia do wykonywania konkretnych zadań.
Można natomiast śmiało powiedzieć, że współczesny freelancer to nie wolny zawód.
W związku z tym, jeżeli ktoś — będąc np. twórcą stron internetowych — mówi, że:
Nie muszę chodzić do pracy — mam wolny zawód!
to potraktuj to raczej jako żart. 😄
A Ty zamierzasz rozpocząć “karierę” w wolnym zawodzie?
A może masz inne plany na przyszłość — i chcesz faktycznie wykonywać zawód, w którym poczujesz się wolna lub wolny? 😄
Podziel się swoimi planami w komentarzach!
Gratulacje! Dotarłeś do końca!
To nie powód, aby się rozstawać. Pamiętaj, że w każdej chwili możesz skorzystać z naszego Kreatora CV, za pomocą którego przygotujesz perfekcyjne CV!
